Vol. VII • 1984 • v07n2p18 http://www.creationism.org/azerbaijani/monotheism_az.htm
Daşqın |
|
Babil qülləsi |
Daşqından dərhal sonra Nuh peyğəmbər yandırma qurbanı gətirdi (Yaradılış 8:20-9:17) və onun bütün ailə üzvlərinə - daşqından sonra olan bütün bəşəriyyətin əcdadlarına - Rəbb Öz xeyir-duasını verdi. Sonradan insanlar Şinar torpağında məskən saldılar (sonradan adlandırılmış qədim Mesopotamiya və ya Şumeriya). Burada onlar Babil qülləsini tikdilər. Yəhudilərin rəvayətinə görə, Allah insanlara dedi ki, onlar dağılışıb yer üzünü bürüsünlər, lakin onlar Allahın əmrinə tabe olmadılar. Bunu görən Allah onların dilini qarışdırıb onları oradan bütün yer üzünə yaydı. 1 Nuhun nəsli qısa zaman ərzində gəmidə və piyada Yer kürəsini zəbt etdi.
Beləliklə, qədim Misirdə, Çində, Cənubi Amerikada və digər bölgələrdə texnologiya, mürəkkəb qədim dillər və bir-birindən fərqlənən mədəniyyətlər və ənənələr tez bir zamanda meydana gəlməyə başladı. Zaman keçdikcə ... onların əvvəlki monoteist etiqadları sönükləşməyə başladı.
İncilin Romalılara məktubunun 1-ci fəslinin 21-24-cü şerlərində yazıldığı kimi, sonrakı nəsillər öz Tanrısına qarşı get-gedə laqeydləşməyə başladılar:
İnsanlar Allahı tanıdıqları halda Ona nə Allah kimi izzət verdilər, nə də şükür etdilər. Əksinə, boş düşüncələrə uydular və axmaq ürəklərini qaranlıq bürüdü. Müdrik olduqlarını iddia etdikləri halda ağılsız olub, fani olmayan Allahı fani olan insana, quşlara, dördayaqlılara və sürünənlərə bənzəyən bütlərlə əvəz etdilər. Buna görə də Allah onları ürəklərinin şəhvəti üzündən murdarlığa təslim etdi.
Ona düzgün ibadət etmək üçün Tanrı bir ailə seçdi. Bu ailə və sonradan ondan törənmiş xalq meydana gəldiyi zaman əvvəlki monoteizmin (təkallahlığın) peyğəmbərləri var idi: İbrahim peyğəmbər Kənan torpağında olarkən o, Allah-Taalanın kahini olan Melkisedeqla görüşdü (Yaradılış, 14:18-20). Əhdi-Ətiqin Saylar adlı kitabında (22-24-cü fəsillər) ya Suriya, ya da İrakdan olan Bilam peyğəmbərindən İbrahimin nəslilərinə Kənan torpağını zəbt etmələrinə az qalmış bir zamanda lənət oxunmaq xahiş olunmasından danışılır. Çoxlu sayda dünya ənənələrinin öyrənilməsi yuxarıda adı çəkilən müqəddəs kitabdakı ideya ilə səsləşir, belə ki əslində bütün insanlar bir dəfə Tanrının arxasınca getmiş, sonradan Onu tərk etmişlər. 3
|
|
İlkin təkallahlılıqdan bütpərəstliyə enmək barədə çoxlu sayda sübut vardır. Şumer, Misir, Hindistan, Çin və Meksika kimi inkişaf olmuş erkən sivilizasiyaların sirrinin açılması onların bir dəfə təkallahlı olmasının izlərini gostərir. Afrikanın, Şimali Amerikanın və Yaponiyanın ibtidai insanları tək yaradıcı Allah ideyasını qəbul etmişdilər, belə ki, əlverişli niyyətlərlə sonradan Ona öz ruhlarına görə sitayiş etməkdən vaz keçmişlər.
ŞUMERDƏ, MİSİRDƏ VƏ HİNDİSTANDA TƏKALLAHLILIQ
Şumerdə, Misirdə və Hindistanda ilk təkallahlılığın olması barədə dəlillər çoxdan bilinirdi. Arxeoloqlar kəşf etmişlər ki, Şumer tarixinə arxalanaraq irəlilədikcə daha görkəmli göy allahı An ortaya çıxır: onun bir dəfə Şumerin yeganə tanrı olması barədə çoxlu sayda inancılar vardır. Misirdə “Bir Allaha” sitayiş olunması barədə sübutlar boldur və qarışıqdır. Misir ədəbiyyatı aşağıdakına bənzər himnlərlə doludur:
Yeganə, bütün şeylərin yaradıcısı, Ruh,gizli Run, bütün Ruhların yaradıcısı. Heç bir şeyin olmadığı zaman, ən əvvəl O mövcud idi. Bütün yaradılan hər şeyi Özu meydana çıxdıqdan sonra yaratmışdır. ...Onu necə tapmağı heç kəs bilmir; Onun adı bir sirrdir və gizlidir. Onun çoxlu sayda adı var. O, həqiqətdir, O, dürüst yaşayır,O, həqiqət padşahıdır. O, həyatdır, Onun ilə insan yaşayır, O, insana həyat verir, O, insanın burnuna həyatı üfürüb, . . O Özu həyatdır; O, heç zaman nə artmır, nə də azalmır. O, mövcud olan və olacaq, indiki Yer kürəsini, dünyanı yaratmışdır. ... O Onu səsləyəni eşidir, O Onu tanıyan Öz nökərlərini mükafatlandırır, O Onun arxasınca gedənləri qoruyur. 4
Müxtəlif mütəxəssislər Misirin açıq aydın çoxlu sayda allahları olması qarşısında mübahisə edirlər ki, ola bilər onlar “Birincinin” müxtəlif cəhətləri sayıla bilsin və ya “Birinci” olmaq uğrunda rəqabət aparan müxtəlif allahlardır. 5 Müqəddəs kitabın nöqteyi nəzərindən Yeganə Yaradıcıya sitayiş edilməsindən uzaqlaşmış mədəniyyətdən sonra da yeganəlik ideyası uzun müddət saxlanılmışdır.
Hindistanın birallahlılıq irsi onun erkən müqəddəs yazısı olan Riq Vedada aydın şəkildə açilir:
Lap əvvəldə Tanrı kimi doğulmuş her şeyin yeganə Allahıdır ki, O, yeri yaradan, göyü formalaşdıran, həyat bəxş edən, güc verən, əmrlərinə allahların pərəstiş etdiyi Yeganə Allahdır. 6
ÇİN TƏKALLAHLILIĞI
Çinlilər lap əvvəldən Şanq adlanan ingilis dilinə “Ali Tanrı” (上帝; Shangdi) və ya “Uca Tanrı” kimi tərcümə edilən allaha inanırdılar."7 Hər şeyi O yaradıb, bütün cəzalar və mükafatlar nəticə etibarı ilə Ona aiddir. 6 O, ğünlərin ənənələrinin yoxlanılması zamanı, Ona sitayiş edilməsi, hansı ki, Bibliyadakı Yəhuda və İsrail padşahlıgları zamanında tapılan sitayişdən fərgli olan Ruha sitayiş ilə Allahı tanımanın garışığını aşkar edir. Bir kişinin, imperator Çeng Tanqın (eramızdan təqribən 1760 il əvvəl) hekayəsi Bibliyanın hekayələrinə bənzər bir şəkildə seçilir..8 Çeng Taq sonuncu Hsia imperatorunun yaman günləri dövründə yaşamışdır.
O, öz hökmdarının cinayətkar əməllərindən çox narahat idi, lakin Göylərdən əmr işarəsi almadan işləri düzəltmək ücün cəhd göstərmirdi. O, yuxuda ikən səs eşitdi: “Hücuma keç. Mən sənə lazımi güc verəcəm; belə ki, mən sənin üçün ğoylərin tapşırığını almışam". 9 Onda Çeng Tanq Hsianın sülaləsini darmadağın etmiş və özünü imperator etmişdi. O, öz vicdanını itirməmişdir, lakin bir neçə ildən sonra Tang düzgün hərəkət edirəmmi deyə tərəddüd etməyə başladı. Nəticədə şiddətli quraqlıq ölkəni bürüdü və Çhenq özünü Qurban verəcəkmiş kimi geyinərək Allahı çağırmağa başladı: “Mənim ğünahlarıma ğörə mənim xalqımı məhv etmə!"10 O zaman yağişa yağmaq əmri verildi. Çenq Tanq Allahın arxasınca getməyə başladı, belə ki, o azından Onu anladı, amma onun nümunəsi Çin tarixində yeğanədir. Keçmiş nəsillər nəticədə Allahın əsas qanunlarına böyük maraq ğöstərmişlər, lakin eyni zamanda Onun şəxsiyyətini unutmuşlar.
|
|
QƏDİM MEKSİKADA TƏKALLAHLILIQ
Meksikanın ibtidai adamlarının bir Yaradıcı Allahı olmuşdur.. (müxtəlif “mütəxəssislər” Onun və onun arvadının hüquqları olması üzündən və ya eyni mövcudiyyətin müxtəlif aspektləri üzündən ayrılmış ola bildikləri barədə mübahisə edirlər). Bir əfsanə Onun əbədi Yayı və axan suları olan bağı və ya şəhəri necə yaratması barəsində söhbət açır. Bir ağac əkmiş və kiçik allahlara ona dəyməməkləri barədə əmr vermişdi. Bu kiçik allahlar itaətsizlik ğöstərmiş və səylə ağacı korlamaq məqsədilə böyük zolaqlar kəsmişlər. Nəticədə Allah bu “allahları” bağdan çölə atmış və onlara müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirməyi tapşırmışdır. İlk insan cütü də bu bağda yaşamış və onlar da kiçik allahlarla bir yerdə qovulmuşlar." 12
YARADAN ALLAH VƏ RUHLAR
Birallahlılıq cəmiyyətinin ruhlara sitayiş edən birinə dəyişilməsi bu gün mövcud olan bir çox ibtidai xalqlarda rast gəlinir. Ağ dərili Yaponiyalı Ainu, məsələn, yeganə Yaradan Allaha inanırdı, lakin düşünürdü ki, O, adamlar barədə fikirləşmək üçün çox uzaqdadır: belə ki, Ainu ruhlarla əlaqədə idi.13 Bir çox Şimali Amerika Hindu qəbilələri inanırlar ki, Yaradan insanlar və Allah arasında əlaqə üçün ruhları təyin etmişdi. 14
Şərqi Kanadanın Algonkin gəbilələri o dərəcədə uzağa ğetmişlər ki, onlara ruhları axtarmağı Allahin dediyini bəyan edirdilər.
Allahdan belə soyumağın bəlkə də ən yaxşı ifadəsi qərbi Afrikanın yerli sakininin öz mədəniyyətində Yaradan Allahı təsviridir:
Bibliya Xristianlığı öyrədir ki, İsa Məsih pis və ya şər ruhlardan daha ğüclüdür. O, təklikdə çətin anlarımızda bizim ğücümüzdür. Biz Ona dönməliyik, ğünahlarımızın bağışlanmasını xahiş etməliyik, Onun xaçda bizə ğörə ölməsini qəbul etməliyik və inanmalıyıq ki, O Özü ölümə qalib ğəlmişdir (İncil - I Korinflilərə, 15:1-4). Yaradan Allah bizim Ona qayıtmağımızı istəyir! Beləliklə, Xristianlıq əcnəbi din DEYİL. O, başa çatdırma, bərpa deməkdir! O, bizi geriyə, Yeganə Doğru Allaha sitayiş etməyə çağırır - BÜTÜN İNSANLARIN VƏ BÜTÜN XALQLARIN YARADICISI.
PANTEİZMİN MEYDANA ÇIXMASI
Çoxlu sayda ruhlara sitayişdən çox allahlara sitayisə bir addım qalır. Xananitlər öz baş allahları El ilə bir yerdə çoxlu sayda allahlara sitayiş prosesinin yarı yolunda üzə çıxırlar. Misir, Şumer və Hindistan xalqları çoxlu tanrılara inanırdılar.Meksikanın allahları hədsiz çoxdur – başqa mədəniyyətlərdə olduğu kimi saysız hesabda tapılmışdır. Çinlilər yeganə ğöylər ideyasından yapışmışlar, lakin onların dindar həyatı spiritizm və mistisizm etiqadlarından ibarət idi.
XÜLASƏ
AYer kürəsinin bütün xalqları bir vaxtlar Yeganə Həqiqi Allahı tanımışdılar. Lakin sonradan onlar öz ürəklərində Ona sitayiş etməkdən və bir də Ona tabe olmaq üçün Onu axtarmaqdan imtina etmişlər. Onların əsl inanclarının qalıqları qədim rəvayətləridir. Allaha düzğün sitayiş müasir zamana İbrahimin nəslindən keçmişdir. O qədər də ğec olmadan Allan Özünə sitayişi bir ailə üçün, sonradan isə bütöv xalq üçün qorumuşdu (Yəhudilər; qədim İsrail). O, dünyanın qalan əhalisini də unutmamışdır. Tanrının İbrahimə dediyi kimi, "Dünyanın bütün millətləri sənin nəslinin vasitəsilə xeyir-dua alacaq, çünki sən Mənim sözümə qulaq asdın” (Yaradılış 22:18). İki min il bundan əvvəl Allan Özü (İsa Məsih) yerə insan şəklində ğəlmişdi. Onun şağirdlərinə verdiyi son əmrlərindən biri neçə nəsil bundan əvvəl Ondan uzaqlaşmış olanların nəsillərinə aid idi, "Dünyanın hər tərəfinə gedin, bütün yaradılışa Müjdəni vəz edin." (Mark 16:15).
ƏDƏBİYYAT
1 Josephus,
Antiquities of the Jews I. iv. 1.
2 The Companion Bible (KJV), (London: Samuel Bagster & Sons 1970) on p. 212 are the whereabouts of Balaam's hometown Pethor.
3 Rev. Wilhelm Schmitt, Primitive Revelation (St. Louis, Missouri, & London, England: Herder Book Co., 1939) pp. 236-237.
4 E.A. Wallis Budge, Osiris (New Hyde Park, N.Y: University Books, 1961) p. 357.
5 Dr. Brugsch & Maspero as cited by Budge, p.140.
6 Rig Veda excerpt from Selwyn Gurney Champion & Dorothy Short, Readings from World Religions (Greenwich, Conn., Fawcett Publ., 1951) pp. 26-27.
7 E. Allie and M. Frazer, Chinese and Japanese Religion (Philadelphia, Westminster Press, 1969) p. 268.
8 Wing Tsit Chan, A Source Book in Chinese Philosophy (Princeton University Press, 1970) p. 16.
9 Joseph Campbell, The Masks of God: Oriental Mythology (Viking/Compass, N.Y., 1974) p. 396.
10 Li Ung Beng, Outlines of Chinese History (Peking, 1914) p. 15.
11 Wing Tsit Chan, p. 16.
12 Irene Nicholson, Mexican and Central American Mythology (London, N.Y., Sydney, Toronto: Hamlynn Publications, 1967) pp. 20, 21 & Burr Cartwright Brundage, The Fifth Sun (Austin, Texas & London: University of Texas, 1979) pp. 47, 48.
13 Rev. John Batchelor, The Ainu of Japan (London: The Religious Tract Society) p.252.
14 Schmitt pp. 171-174 & Cottie Burland, North American Indian Anthology (London, N.Y., Sydney, Toronto: Hamlynn Publ., 1965) pp.73, 103-106 & Diamond Jenness, The Faith of a Coast Salish Indian (B.C. Provincial Museum: Anthropology in B.C., Memoir 131 pp. 35, 36.
15 Schmitt pp. 171-174.
16 Nassau, Fetishism in West Africa, pp. 36-37 as cited by Budge p.369.
|
|
 |
|